Giới trẻ đang ngày càng dành phần lớn sự quan tâm cho sự nghiệp, chấp nhận cuộc sống “độc thân vui vẻ”, tự do, thoải mái. Đằng sau xu hướng này có nhiều nguyên nhân, đặt ra những vấn đề xã hội cấp thiết như giảm tỷ lệ sinh và già hóa dân số.
Cha mẹ ủng hộ con phát triển sự nghiệp hơn là hôn nhân
Ở Việt Nam, độ tuổi kết hôn trung bình lần đầu đang có xu hướng gia tăng, từ 24,1 tuổi vào năm 1999 lên 27,2 tuổi vào năm 2023. Điều này phản ánh tình trạng các bạn trẻ có xu hướng tập trung hơn vào việc ổn định sự nghiệp trước khi yên bề gia thất. Lý giải về điều này, có nhiều nguyên nhân. Trong đó, sự ủng hộ của cha mẹ đối với việc phát triển sự nghiệp của con, giúp con ít bị áp lực phải lập gia đình sớm như trước kia, cũng là một nguyên nhân quan trọng.
Trên thế giới, theo một khảo sát của Pew Research, gần 90% cha mẹ cho rằng sự ổn định tài chính và hài lòng nghề nghiệp là điều quan trọng hơn cho con cái so với việc lập gia đình. Trong khi đó, chỉ khoảng 20% số cha mẹ người Mỹ đánh giá hôn nhân có tầm quan trọng “rất cao”.
Nhà sử học – nghiên cứu gia đình Stephanie Coontz nhận định: “Cha mẹ kỳ vọng cả con trai và con gái đều phải làm việc, bất kể họ có kết hôn hay không, và có ly hôn hay không”. Sự ủng hộ từ gia đình vô tình đã “giải phóng” người trẻ khỏi gánh nặng “duy trì nòi giống”, cho phép họ thoải mái theo đuổi lý tưởng cá nhân hơn.
Kết hôn không còn là mục tiêu cuối cùng của sự trưởng thành
Nếu thế hệ trước xem kết hôn là nền tảng, là “bước ngoặt bắt buộc” của tuổi trưởng thành, thì người trẻ hiện nay lại coi đó là “phần thưởng” sau khi đã đạt được những thành tựu nhất định. Nhà xã hội học Andrew Cherlin gọi xu hướng này là “capstone marriage” – “hôn nhân đỉnh cao”. Thay vì là nền móng để xây dựng cuộc sống, hôn nhân giờ đây lại trở thành viên gạch cuối cùng cho sự viên mãn, khi sự nghiệp, tài chính và trải nghiệm cá nhân đã vững vàng.
Ngoài ra, khi tập trung làm việc cao độ, người trẻ không thể mở rộng các mối quan hệ xã hội, từ đó khó tìm được đối tượng tiềm năng để hẹn hò hay tiến tới hôn nhân. Điển hình là văn hóa làm việc “996” khét tiếng ở Trung Quốc khiến giới trẻ gần như không có thời gian cho các hoạt động giải trí hay giao lưu tình cảm. Tại Việt Nam, nhiều bạn trẻ cũng rơi vào “bẫy” công việc khi họ không có thời gian tìm hiểu và yêu đương. Vì vậy, có ý kiến cho rằng cần đảm bảo các bạn trẻ có thể có thời gian giao lưu, kết bạn và tìm kiếm bạn đời thay vì quay cuồng trong guồng quay công việc, đặc biệt là khi độ tuổi kết hôn trung bình lần đầu ở Việt Nam đang ngày càng gia tăng.
Tương tự, độ tuổi kết hôn lần đầu đã thay đổi ở nhiều quốc gia. Ở Mỹ, độ tuổi kết hôn lần đầu đã tăng từ 22 tuổi vào những năm 1950 lên độ 28–30 tuổi. Tại Trung Quốc, nơi từng coi việc lập gia đình, sinh con ở độ tuổi nhất định là chuẩn mực, độ tuổi kết hôn trung bình đã muộn hơn gần 4 năm trong 10 năm qua, hiện ở mức 28–30 tuổi. Một nghiên cứu tại Singapore cũng chỉ ra rằng thanh thiếu niên từ 17 đến 24 tuổi ưu tiên sự nghiệp và an ninh tài chính hơn các mục tiêu như kết hôn hay mua nhà.
Giới trẻ càng học cao, càng kết hôn muộn
Một nghiên cứu từ Education Economics chỉ ra, cứ mỗi năm học thêm ở bậc đại học, khả năng kết hôn trong độ tuổi 25–34 lại giảm khoảng 4%. Từ năm 2023, chỉ 38% người trẻ trong nhóm tuổi này kết hôn, so với hơn 80% ở thế hệ trước. Càng theo đuổi học vấn cao, người trẻ càng tự lập về tài chính, có nhiều lựa chọn hơn, ưa thích tự do, tự tin vào bản thân hơn và cũng thận trọng hơn khi nghĩ đến hôn nhân.
Đặc biệt, phụ nữ có học vấn cao ngày càng ủng hộ “singleism” – chủ nghĩa độc thân. Với họ, sống một mình không còn là “trạng thái tạm thời” hay “thiếu sót”, mà là lựa chọn chính đáng để duy trì tự do và tập trung vào sự nghiệp.
Ở Việt Nam, theo một khảo sát, những bạn trẻ có trình độ học vấn cao hơn thường kết hôn muộn hơn và có số lượng con sinh ra ít hơn.
Gánh nặng tài chính của hôn nhân và gia đình
Một trong những lý do quan trọng khiến người trẻ ngần ngại tiến tới hôn nhân có lẽ là gánh nặng tài chính khổng lồ. Ở Mỹ, một đám cưới trung bình tiêu tốn khoảng 36.000 USD, trong khi con số này ở Nhật Bản là 36.400 USD vào năm 2009, và ở Trung Quốc là khoảng 25.000 USD. Ở Việt Nam, chi phí một đám cưới đơn giản trung bình khoảng 100 triệu đồng – một con số không nhỏ đối với nhiều bạn trẻ. Ở những đám cưới xa hoa hơn, chi phí có thể lên tới cả tỷ đồng. Những con số này có thể phản ánh “văn hóa thể diện”, đặc biệt ở các nước châu Á, khi nhiều gia đình vẫn mong các cặp đôi có thể tổ chức các buổi lễ xa hoa để không “mất mặt” với gia đình và bạn bè.
Ngoài chi phí đám cưới, chi phí nhà cửa và đặc biệt là chi phí nuôi con quá cao đã khiến người trẻ đều cho rằng hôn nhân không phải là sự lựa chọn khôn ngoan. Thay vào đó, tập trung sự nghiệp mới là một quyết định chiến lược để đảm bảo một tương lai ổn định hơn. Khi có đủ điều kiện về tài chính, họ mới thực sự nghiêm túc suy nghĩ về việc kết hôn.